Devam eden devletler arası siyasi çıkar mücadelesinde, Suriye’nin çatışma sahnesi net bir şekilde sürekli gerilim ve çatışmaların merkezi olarak ortaya çıkmaktadır. Normalleşme çabalarındaki başarısızlık ve adım adım ilerlemedeki aksaklık, şu ana kadar bir çözüm bulunamayan karmaşaları ortaya koyuyor. Bu kavramlar, bölgedeki siyasi iktidarsızlığın ve kalıcı gerilimlerin sembolleri haline gelmiştir.
Kaptagon ticareti de bölgedeki istikrara ciddi etkiler doğuran yeni tehditler ortaya koymaktadır. Günümüzde, Ürdün ile Suriye’nin güneyindeki uyuşturucu kaçakçıları arasındaki gerilim artmakta ve buna ek olarak, gizli İran müdahalesi bölgedeki karışıklıkların endişe verici bir tablosunu çizmektedir.
Suriye’de Çözüm İçin Ürdün’ün ‘Kağıtsız’ Önerisi:
Suriye’deki siyasi dosyanın çıkmaza girmesi ve Suriye rejimi ile müttefiklerinin bu dosyada herhangi bir ilerleme kaydetmemekte ısrar etmeleri, Suriye’de değişim için yeterli uluslararası iradenin olmamasıyla birlikte, Bazı ülkeler, mevcut Suriye rejimini dışlama fikrinden uzak öneriler ve çözümler sunmaya başladı. Bu bağlamda, Ürdün’ün sunduğu ‘Kağıtsız’ girişimi öne çıktı. Ürdün Krallığı, bu öneriyi Suriye dosyasıyla ilgilenen ülkelere, Amerikan yönetimi de dahil olmak üzere, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu toplantıları sırasında 2021 yılının sonunda sunmuştur.
“Kağıtsız” belgesine göre, belgenin adı o dönemde resmi bir öneri olmadığını belirtse de, belirtilen amaç “BM Güvenlik Konseyi Kararı 2254’e dayalı bir siyasi çözüm bulmak”tır ve bu, rejime gerekli adımları atması karşılığında teşvikler sunan yeni bir yaklaşımı benimsemektedir. belge, “adım adım” ilkesine dayalı olarak çalışılacak alanları içeren bir tablo sunmuştur. Bu alanları dört ana başlık altında sıralamıştır: İnsani yardım, BM Kararı 2254’ün uygulanması, terörle mücadele ve yabancı güçlerin Suriye’den çekilmesi.
Amman Beşli Toplantısı ve Arap Girişimi:
2023 Mayıs’ının başlarında, Ürdün, Suriye’deki çözüm sürecini şekillendirmek için yeni bir yol haritasını sunmak amacıyla Amman Danışma Toplantısı’nı düzenledi. Bu toplantı, Riyad’da gerçekleşen Arap Zirvesi’nden yaklaşık 3 hafta önce gerçekleşti. Toplantıya Suriye rejimi, Mısır, Irak, Suudi Arabistan ve Ürdün dışişleri bakanları katıldı. Toplantının çıktıları, “adım adım” çerçevesinde dört ana dosyaya odaklandı. Bu çerçevede, rejimin çözüme doğru atılacak her bir adımı, Arap ülkeleri tarafından Suriye’ye yönelik izolasyonu sona erdirmek, yaptırımları hafifletmek ve yeniden inşa sürecini başlatmak için bir tepki alacak şekilde planlandı.Bu dosyalar şunlardır: 2254 sayılı karara “uygun” değil, “uyumlu” siyasi bir çözüm ve mültecilerin gönüllü ve güvenli geri dönüşlerinin organizasyonu ve acılarına son verilmesi, Suriye’nin toprakları üzerinde kontrolünü sağlama ve yabancı varlığın sona erdirilmesi için Suriye ve kurumlarına herhangi bir meşru çaba konusunda destek sağlanması, Suriye rejimi, Ürdün ve Irak arasındaki işbirliği içinde Ürdün veya başka bir yer üzerinden Arap ülkelerine ve Körfez’e uyuşturucu üretimi, ticareti ve kaçakçılığı dosyasının sona erdirilmesi.
Arab Birliği’ne Dönüş:
Suriye’nin Arap Birliği’ne dönüşü ve Cidde’de düzenlenen 32. Arap Zirvesi’ne katılma çağrısı, Arap ülkelerinin Suriye rejimiyle ilişkilerinde belirgin bir değişimi temsil etti, çünkü üyeliği bir on yıldan fazla bir süre askıya alınmıştı. Bu adım, Suriye rejimini, onun dondurulmasına neden olan koşulların devam etmesine rağmen, Arap sahnesine geri getirdi. Bu koşullar arasında, dönüşü için Arap Birliği’nin koyduğu şartlara uyulmaması, mülteci krizinin çözümü üzerinde çalışılmaması ve tutukluların durumunun açıklanma yapmaması gibi hususlar bulunmaktadır. Ayrıca, Suriye krizinin çözümüne yönelik siyasi sürecin tıkanması da yaşanmıştır.
Arap ülkelerinin Suriye rejimi ile normalleşme konusundaki koşulları ve talepleri farklılık göstermektedir. Ürdün, büyük sayıda Suriyeli mülteciyi ağırlaması nedeniyle mültecilerin geri dönüşüne odaklanmaktadır. Ancak, Ürdün için daha önemli olan, Suudi Arabistan ve diğer Körfez ülkeleri ile birlikte uyuşturucu kaçakçılığı operasyonlarının artışından duyduğu endişedir. Çünkü İran ile bağlantılı milislerin Suriye’de bu uyuşturucuların üretiminden ve kaçakçılığından doğrudan sorumlu olduğu düşünülmektedir.
Suriye Rejimi sorumluluklarına sadık kaldı mı?
Suriye rejimi, Arap yaklaşımının Suriye’deki krize çözüm bulma amacıyla başlatılan ilk adımlarının sonuçlarını almasından sadece birkaç ay sonra, Suriye krizini çözmek için rejimle politik diyalog başlatma temelinde kurulan Arap yaklaşımının ivmesini kaybetmiş görünüyor. Bu yaklaşım, Suriye krizinin sona ermesi ve doğrudan Arap denetimi ve katılımı ile sonuçlarına müdahale etme amacı gütmektedir. Ancak, normalleşme süreci geriledi ve “adım adım” yaklaşımı, Suriye rejimi ile olan ilişkilerde bir çıkmaza girmiştir. Irak ve Ürdün sınırlarındaki uyuşturucu kaçakçılığı operasyonları devam etmektedir, bu operasyonlarda zamanında büyük miktarlarda uyuşturucu ele geçirilmiştir. Lübnan’da 450 bin Captagon hapı ele geçirilirken, Ürdün tarihindeki en büyük operasyonu kaydederek altı milyon hap bulundu. Aynı ay içinde, Irak yetkilileri Suriye sınırına yakın bir okulda 250 bin hap buldu. Öncesinde ise Suriye ile sınırlarda 3 milyon hap ele geçirilmişti.
Ürdün makamları, Ürdün güçleri ile kaçakçılık çeteleri arasında çatışmaların yaşandığı Suriye’den Ürdün’e kadar birçok uyuşturucu kaçakçılığı operasyonunun engellendiğini duyurdu. Ürdün Hükümeti, Suriye ile normalleşme girişimini başlatarak uyuşturucu kaçakçılığını azaltmayı umarken, kaçakçılık faaliyetlerinde bir artış ve durumun daha da kötüleşmesiyle karşılaştı. Bu durum, Suriye’nin uyuşturucu kaçakçılığını, Arap ülkelerini koşulsuz ve karşılıksız normalleşmeye zorlamak için bir baskı aracı olarak kullanma eğiliminde olduğunu göstermektedir.
Uyuşturucu kaçakçılığının Ürdün’e devam etmesiyle ilgili olarak, Ürdün Dışişleri Bakanı, bu güvenlik tehdidini önlemek için gerekli tüm adımları atacaklarını açıkladı. Bu açıklama, Ürdün’ün güvenliğine saldıranların cezalandırılmaktan kaçamayacaklarını vurgulamaktadır. Bu açıklamalar, İran Dışişleri Bakanı ile gerçekleştirdiği görüşme sırasında yapılmıştır. Bu bağlamda, Ürdün İçişleri Bakanı şunları belirtti: ‘Ülkemiz, Suriye’den gelen her kamyonu uyuşturucu taşıyan bir araç olarak ele alır, aksi kanıtlanana kadar.
Ürdün, operasyonlarını Suriye topraklarını kapsayacak şekilde genişletiyor:
19 Aralık 2023 tarihinde, Ürdün, Suriye’nin güneyinde, Suveyda iline bağlı Şalhad kasabasındaki uyuşturucu kaçakçılarının sığınağına yönelik hava saldırıları düzenledi. Bunun yanı sıra, Deraa ilindeki diğer sığınakları da hedef aldı. Bu hamle, Ürdün’ün Suriye’den yoğun ve geniş çaplı kaçakçılık operasyonlarına karşılık olarak gerçekleştirilmiştir. Bu nadir hava saldırıları, bölgedeki çatışmanın başladığı on yılı aşkın bir süredir Ürdün ordusunun Suriye içinde gerçekleştirdiği ilk operasyonlardır.
Bugün yaşananlar, uyuşturucu kartellerine karşı sürdürülen savaşın yeni boyutlarını almış durumda. Kaçakçılık operasyonları, insansız hava araçlarının (drone) sahneye girmesiyle daha gelişmiş bir nitelik kazandı. Bu tür uçakların genellikle uyuşturucu taşıdığı alışılagelmişken, yeni olan, onların TNT patlayıcıları ve silahlar taşımasıdır. Bu insansız hava araçları (drone), sınıra yakın sürekli hareketler ve provokasyonlarla uğraşan ve hedefleri yalnızca uyuşturucu kaçakçılığı meselesinin ötesinde olan Ürdün askeri savunmasını düşürmüştür.
Son günlerde, Ürdün’ün kuzey sınırında geniş çaplı silahlı çatışmalar yaşandı. Bu çatışmalar, Ürdün Sınır Muhafızları ile büyük silahlı kaçakçı grupları arasında meydana geldi. Çatışmalar sonucunda birkaç kaçakçı yaralandı ve yakalandı, büyük miktarda uyuşturucu, silah ve roket kaçakçılığı engellendi, ayrıca patlayıcı madde yüklü bir araç imha edilmiştir.
İran’a Yönelik Artan Ürdün Beyanları:
Ürdün ve müttefikleri, Lübnan’daki Hizbullah ve İran yanlısı diğer fraksiyonların kaçakçılık vakalarındaki artışın sorumlusu olduğuna inanmaktadır. Aynı zamanda, İran ve Hizbullah bu suçlamaları reddetmekte ve bunları Suriye’ye yönelik Batı’nın bir komplosu olarak nitelendirmekte, silahlı fraksiyonlarla işbirliği yapmadıklarını iddia etmektedir.
Ürdün Askeri İletişim Direktörü Mustafa Al-Hayari, yakın zamanda, “Ürdün’ün kuzey sınırlarında büyük miktarlarda uyuşturucu kaçakçılığı için düzenlenmiş suç örgütüyle karşı karşıya olduğunu ve uyuşturucu kaçakçılığını Ürdün’e sokma konusundaki kararlılığın, kaçakçıların insan ve maddi kayıplarına rağmen devam ettiğini” açıkladı. Kaçakçılık operasyonlarının, kayıplara katlanma kabiliyetine sahip ve bunun için askeri eğitim almış ve yabancı gündemler tarafından desteklenen organize çetelerin arkasında olduğunu vurguladı” dedi ve “Suriye rejimi ile uyuşturucu konusunda iletişimin birden fazla kez yapıldığını ancak olumlu bir sonuç vermediğini” vurgulad.
Suriyeli Siviller En Büyük Kaybedenler
Suriyeliler, hala Suriye’deki rejimle olan savaşlarının ağır bedelini ödüyor. Rejim, binlerce insanı öldürdü, tutukladı ve milyonlarca kişiyi evlerinden sürdü, onları mülteci ve ÜİYOK haline getirdi. Geriye kalanlar ise rejim kontrolündeki bölgelerde, bu bölgelerdeki kötü güvenlik, yaşam koşulları ve ekonomik durum nedeniyle ağır bir bedel ödüyorlar. Suriye’deki rejimin desteklediği ve ana gelir kaynağı olarak koruduğu yolsuzluk, suç ve uyuşturucu yaygınlaşmasına ek olarak, bugün Suriye’nin güneyindeki siviller, Ürdün’ün Suriye sınırları içinde uyuşturucu tüccarlarına ve kaçakçılara yönelik düzenlediği askeri operasyon sonucunda öldürülme ve yerinden edilme kriziyle karşı karşıya kalmaktadır.
Ürdün hava kuvvetleri tarafından bu ayın dokuzuncu gününde gerçekleştirilen saldırı sonucunda, Süveyde şehrinin güneydoğusundaki El Şuab köyünde bir evin bombalanması sonucunda bir kadın ve kocasının hayatını kaybettiği bildirildi. Ayrıca, Ürdün’ün 18 Ocak’ta Süveyde’deki Erman ve Melih köylerinde gerçekleştirdiği hava saldırıları, bölgede kontrolü elinde tuttuğu varsayılan Suriye hükümeti tarafından hiçbir tepki olmadan, 5 kadın, 2 kız çocuğu ve bir uyuşturucu kaçakçısını içeren 9 sivilin ölümüne neden olmuştur.
Vatandaşlık Onuru ve Hakları Derneği SACD, Ürdün’ün sınırlarını koruma ve uyuşturucu kaçakçılığını engelleme hakkına sahip olduğunu belirtmektedir. Ancak, sivil halkın yaşadığı evlere rastgele saldırılar kesinlikle kabul edilemez bir çözüm değildir. Operasyonlarında sivil halkın güvenliğini dikkate alması gerektiğini vurgulamaktadır. Ayrıca, uyuşturucu ticaretine ve kaçakçılığına karşı savaşta Suriye rejimle koordinasyon girişimini mantıksız bulmaktadır, çünkü rejim ve müttefikleri dünya çapındaki bu ticareti en büyük destekçidir.
Arab ülkeleri ve ilgili devletler, Suriye rejimiyle normalleşme çabalarının bölgede barış ve güvenlik sağlamayacağını anlamalıdır. Suriye krizine son verecek tek çözüm kapsamlı bir politik çözümdür. Bu çözüm, Suriyelilerin kendi belirlediği güvenli bir ortamı oluşturmalı ve mültecilerin ve ÜİYOK kişilerin güvenli, gönüllü ve onurlu bir şekilde geri dönmesini sağlamalıdır. Ayrıca, Suriye’de içsel barışı ve komşu ülkelerle olan barışı garanti etmelidir. Normalleşme çabaları temel sorunları ele almada yetersiz kalmakta ve kalıcı bir çözüm için gerekli koşulları sağlamamaktadır.
